προτομή

Γλυπτική αναπαράσταση του ανθρώπινου σώματος από το στήθος και πάνω, που είναι το αντίστοιχο της προσωπογραφίας στη ζωγραφική. Το είδος είναι τυπικά ρωμαϊκό, οι αρχές του όμως μπορεί να αναζητηθούν στα αρχαία αιγυπτιακά νεκρικά προσωπεία, ενώ στην αρχαία Ελλάδα χαρακτηριστικό δείγμα μπορούν να θεωρηθούν οι Ερμαί, που υπήρχαν ήδη από τον 5o αι. π.X. Ως άμεσα πρότυπα της ρωμαϊκής π. θεωρούνται τα ετρουσκικά ανθρωπόμορφα αγγεία. Στο Μεσαίωνα, η γλυπτή π. σχεδόν εγκαταλείφθηκε. Από τα σπάνια δείγματά της είναι η π. του Αγίου Αμβροσίου στη φερώνυμη βασιλική του Μιλάνου (8ος αι.), η π. αγνώστου στον άμβωνα της Ραβένας και μερικές άλλες. Στην παλαιοχριστιανική τέχνη η π. διατηρεί τον κλασικό τύπο, ενώ στο γοτθικό στιλ η π. αποτελείται από ροδοειδές κόσμημα από το οποίο προβάλλει η ολοστρόγγυλη μορφή. Χρειάζεται ωστόσο να ανατρέξουμε στην Αναγέννηση για να παρακολουθήσουμε τη διάδοση της π. που, απομακρυνόμενη από τα κλασικά πρότυπα, προσλαμβάνει μορφές και γραμμές απόλυτα ανεξάρτητες και εξαίρετης κομψότητας. Κομμένη στη μέση του ώμου, στηρίζεται σε πλατιά βάση, ενώ οι λεπτομέρειες δίνονται με νατουραλιστικό τρόπο. Από τις γνωστότερες π. του είδους είναι του Σαν Λορέντσο, η Ελεονώρα της Αραγονίας του Λαουράνα κλπ. Περίφημες είναι οι προτομές του Μπερνίνι και της σχολής του που, αναπτύσσοντας τις ολοστρόγγυλες φιγούρες γοτθικού τύπου, έδωσαν στην αγαλματική π. μία αυστηρότητα γραμμών και ελευθερία κινήσεων εντελώς άγνωστες στην αρχαιότητα. Με την ανάπτυξη του νεοκλασικισμού επιστρέφουμε στις μορφές που προτιμούσε η κλασική αρχαιότητα με εμπνεύσεις τόσο από τα πρότυπα της αυγουστιανής εποχής όσο και από τα ελληνιστικά, καθώς δείχνουν τα έργα του Κανόβα, όπως η Εστιάδα και η Αυτοπροσωπογραφία. Προτομή. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος ο ΙΔ’ αποτέλεσε προσφιλές θέμα των γλυπτών της εποχής του. Η προτομή του αυτή είναι έργο του Αντουάν Κοϋζεβόξ. (Πινακοθήκη, Ντιζόν). Προτομή του Γερμανού μουσικού Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

η, ΝΜΑ [προτέμνω]

γλυπτική αναπαράσταση τής κεφαλής και τού επάνω μέρους τού ανθρώπινου κορμού μέχρι τον ομφαλό, κν. μπούστο (α. «στους εθνικούς ήρωες η πατρίδα στήνει προτομές» β. «κάπρον χρύσεον εἰς ἀνθρώπου προτομήν», Πλούτ.)

νεοελλ.

στρ. το πρόσθιο άκρο τού σωλήνα τών πυροβόλων

αρχ.

1. το μπροστινό ή ανώτατο μέρος ενός πράγματος και, κυρίως, το πρόσωπο ή η κεφαλή ζώου (α. «λύκου προτομή», Διόδ.

β. «προτομὴ Κέρβερος» Διόδ.)

2. κύπελο που έχει σχήμα ρύγχους ζώου

3. η πλώρη πλοίου

4. (κατά το λεξ. Σούδ.) (για πολεμική μηχανή) το μπροστινό μέρος

5. φρ. «προτομὴ ἵππου» — ονομασία αστερισμού.